چرا و چگونه لینوکسی شویم ۱: اصول اولیه
16 سپتامبر 2023 زمان خواندن: 2 دقیقه
توجه: این مطلب قدیمی است و صرفا جهت آرشیو حفظ شده است. ممکن است امروزه برخی موارد یکسان نباشند.
میخوام در یک سری مطالب تحت عنوان چرا و چگونه لینوکسی شویم درباره اینکه چرا از لینوکس استفاده کنیم و چطوری این کار رو بکنیم بنویسم. این مطالب مناسب همه ی کسانی است که از ویندوز استفاده میکنند و تقریبا چیزی از لینوکس نمیدونن.
خیلی ها نمیدونن غیر از ویندوز سیستم عامل دیگه ای هم هست. فکر میکنن کامپیوتر یعنی دقیقا و فقط همون چیزی که میبینن و هیچ شکل دیگه ای بجز ویندوز نمیتونه داشته باشه. بعضی وقت ها وقتی از لینوکس برای یکی حرف میزنی میپرسه: لینوکس؟! چه جور ویندوزیه؟ این مطالب دقیقا مناسب همین افراده. من سعی میکنم در این مطالب اونها رو با لینوکس آشنا کنم. و از دید یک کاربر معمولی مطلب مینویسم، نه یک متخصص لینوکس یا دانشجوی رشته کامپیوتر!
میریم سراغ اولین مطلب...
ویندوز یک سیستم عامله که کمپانی مایکروسافت اون رو ساخته. مکینتاش هم یک سیستم عامله که کمپانی اپل اون رو ساخته. این سیستم عامل ها برای رایانه ها استفاده میشن و ما رو قادر میسازن از کامپیوتری که داریم استفاده کنیم. لینوکس هم یک سیستم عامله. منتها اون رو کمپانی خاصی نساخته. بلکه یک آقایی به نام Linus Torvalds در یک جای دنیا توی محل کارش یا خونه اش با کمک دوستاش اون رو ساخته! البته به این راحتی ها هم نیست که فکر میکنید! این آقا هنوز زنده است و داره به پیشرفت لینوکس کمک میکنه. البته فقط ایشون نیست که داره کمک میکنه. آدم های بزرگ و تاثیرگذاری توی دنیا بودن و هستن که باعث توسعه و پیشرفت این سیستم عامل شدن. بنابراین یک کامپیوتر میتونه با سیستم عامل های مختلفی کار کنه. لزومی نداره فقط از یک سیستم عامل استفاده کنیم. اما این قضیه در مورد مکینتاش فرق داره که وارد بحثش نمیشیم.
پس لینوکس یک سیستم عامل کامپیوتره. معنیش اینه که ما میتونیم از اون برای کار کردن با کامپیوترمون استفاده کنیم. اما خب چرا؟ مگه ویندوز چشه؟!
در جواب باید بگم که ویندوز چیزیش نیست. اتفاقا خیلی هم خوبه. اما چون از وقتی چشم باز کردیم همه جا ویندوز بوده پس ما هم باید از ویندوز استفاده کنیم. این به نظر من واقعیتیه که چرا داریم از ویندوز استفاده میکنیم. چون به قول معروف نیاکان ما داشتن ازش استفاده میکردن! اگر از اول ما با لینوکس آشنا میشدیم، اون وقت همین سوال در مورد ویندوز پیش می اومد.
منی که این مطلب رو دارم مینویسم یک کاربر خونگی هستم. نه مهندس کامپیوترم و نه اصلا مهندسم! بنابراین فکر نکنید که لینوکس مخصوص فقط برنامه نویس ها و مهندس هاست. خیر. بنده پزشک هستم و دارم از این سیستم عامل در کامپیوتر شخصیم به راحتی استفاده میکنم. و میخوام بهتون بگم که چرا شما از لینوکس استفاده کنید...
خیلی از ما کاربرهای خونگی هستیم و کاری که با کامپیوترمون میکنیم محدود میشه به وب‌گردی، فیلم دیدن، بازی، موسیقی، گاهی فتوشاپ، کتاب خوندن! و ... . بنابراین کار پیچیده ای نمیکنیم. نرم افزار مخصوص و ویژه ای لازم نداریم. شاید هم بعضی از ماها بسته به رشته ی تحصیلیمون نیاز به نرم افزار خاصی داشته باشیم. بهتره بدونید کابران خونگی ۱۰۰درصد کارهایی که در ویندوز میکنن میتونن در لینوکس هم بکنن. کاربران خاص هم قسمت اعظم کارهایی که با ویندوز میکنن میتونن توی لینوکس بکنن. به شرطی که وقت بذارن و نرم افزار لینوکسی مورد نیازشون رو پیدا کنن. که البته کار آسونی نیست. استفاده از ویندوز، فرق هایی با استفاده از لینوکس داره:
محدودیت!
توی ویندوز شما محدود میشید به تصمیمات ویندوز، اما توی لینوکس این محدودیت وجود نداره. بلکه این شمایید که تصمیم میگیرید چطوری از کامپیوترتون استفاده کنید. درواقع این شما نیستید که در خدمت دستورات غیر قابل تغییر کامپیوتر هستید، بلکه این کامپیوتره که در خدمت دستورات شماست. این موضوع وقتی که با لینوکس شروع به کار کردید بیشتر براتون ملموس خواهد شد.
راحت طلبی یا تلاش؟
ویندوز انسانها رو راحت طلب بار میاره و ذهن جست و جو گر اونها رو خاموش میکنه. لقمه آماده میده دست شما و میگه همینو بخور حرف هم نزن. و شما فکر میکنید چقدر خوب، لابد بهتر از این هم نمیشه. پس قبول میکنید و با لذت استفاده میکنید و کلی تحسین هم میکنید که چقدر همه چی راحت و منطقی داره کار میکنه. بله، من هم قبول دارم که این خیلی خوبه. اما این همه ی ماجرا نیست. بدین وسیله شما تبدیل میشید به موجود مصرف کننده ای که هیچ مهارت و دانشی در حل ساده ترین مسئله ی کامپیوترتون رو ندارید و باید دست به دامن این و اون بشید. درحالی که در لینوکس شما تبدیل میشید به انسانی جست و جو گر، که برای رفع سوالات ساده اش نیاز به کسی نداره و فقط با یه سرچ ساده جواب سوالش رو پیدا میکنه. بلکه نه تنها سوالات مربوط به کامپیوتر، بلکه این تفکر و این شعور در شما تقویت میشه که برای حل مشکلاتتون تلاش کنید. باور کنید همین جوره. تا استفاده نکنید ممکنه درک نکنید این چیزی رو که میگم.
خط فرمان
توی ویندوز شما فقط با محیطی سر و کار دارید که اصطلاحا بهش میگن محیط گرافیکی. اما توی لینوکس علاوه بر محیط گرافیکی محیط متنی یا کنسول، یا ترمینال، یا کامند‌لاین ( و اسم های دیگه) هم به کار شما میان. البته نه به این معنی که قطعا نیاز دارید، به این معنی که خیلی وقتها استفاده از محیط متنی کارمون رو بسیار ساده تر و آسون تر میکنه. مثلا به جای باز کردن فایل منیجر و کلی این پوشه اون پوشه کردن و ساختن یه فایل جدید به راحتی با یک خط دستور توی ترمینال این کار رو انجام میدیم. همچنین خیلی از کارهای خلاقانه و خواسته های ما باید از طریق دستوراتی اجرا بشن.
آنتی ویروس ها
توی لینوکس بر خلاف ویندوز شما ۹۹درصد به آنتی ویروس احتیاجی ندارید. اون یک درصد هم برای این میذاریم که خب هر چیزی احتمال داره! اما میتونیم بگیم تقریبا نیازی نداریم و نگرانی ای از بابت ویروسی شدن کامپیوترمون نداشته باشیم. کافیه یک بار فلش مموریتون رو بدید به یه کافی نت که پرینت بگیرید! هزار و یک نوع مرض کشف شده و کشف نشده منتقل میشه به مموری شما. اما با خیال راحت میاید و وصلش میکنید به کامپیوتر لینوکسیتون و حتی فایلهای ویروس رو میتونید ببینید و به راحتی پاکشون کنید. بدون اینکه آسیبی شما رو تهدید کنه.
اهداف مختلف، سیستم عامل های مختلف
لینوکس بخاطر اینکه وابسته به شرکت خاصی نیست و بخاطر ساختاری که داره هر کسی که سوادش رو داشته باشه میتونه برای خودش و دیگران لینوکسی رو با ویژگی های خاصی تولید کنه. برای همین تعداد بسیار زیادی انواع و اقسام لینوکسها در سراسر دنیا وجود داره که هر کدوم برای منظوری طراحی شدند. ایران خودمون هم یه لینوکس داره به اسم پارسیکس. که البته توسط یک شخص به نام آقای آلن باغومیان ساخته شده و ربطی به دولت ایران نداره. به این لینوکسها میگن توزیع‌های لینوکس. مثلا توزیع پارسیکس، توزیع اوبونتو، توزیع سوزی، توزیع مانجارو، توزیع آرچ و ... . جالبه که بدونید هر توزیعی میتونه بر پایه توزیع دیگه ای ساخته بشه. اصطلاحا چند توزیع مادر وجود داره و چندین و چند توزیع هایی که بر اساس اونها شکل گرفتن. این توزیع های مادر خودشون وابسته به توزیع دیگه ای نیستن. مثل توزیعی به نام دبیان Debian که توزیع مادره و چیزایی مثل اوبونتو و پارسیکس بر اساس اون ساخته شدند. و لینوکس مینت Mint بر اساس اوبونتو که خودش تازه بر اساس یه چیز دیگه است ساخته شده. یا توزیع آرچ Arch که توزیع مادره و چیزایی مثل مانجارو Manjaro و Antergos بر اساس اون ساخته شدن. که هر کدوم از این ها یک هدفی رو دنبال میکنه. مثلا یکی ممکنه ابزارهای مخصوص شبکه های کامپیوتری داشته باشه، یکی ممکنه کاملا برای کارهای مولتی مدیا مثل تولید موسیقی تمرکز کرده باشه، یکی شعارش کاربرهای تازه کار باشه و .... توزیع های مادر ممکنه تفاوت بیشتری با هم داشته باشن. اما بچه های هرکدوم با هم تفاوت های زیادی ندارن. مثلا اوبونتو با مینت زیاد فرقی نمیکنه. نه اینکه فرقی نکنه، ولی کم. ولی مثلا مانجارو با مینت خیلی فرق میکنه!
نصب نرم افزارها
نصب نرم افزار توی ویندوز با نصب نرم افزار توی لینوکس خیلی فرق میکنه. توی ویندوز شما یه نرم افزاری رو از هر جایی که بخواید دانلود میکنید و چند تا next میزنید و تمام. و اون نرم افزار احتمالا در ۹۹درصد موارد بدون مشکلی اجرا میشه و کار میکنه. اما توی لینوکس اینطور نیست که شما نرم افزاری رو از جایی دانلود کنید و بیاید نصب کنید. هر توزیع لینوکسی برای خودش دارای یک مخزن بزرگ از نرم افزارها و ابزارها روی اینترنت است که کاربران اون توزیع میبایست از اون مخزن برای نصب نرم افزارهاشون استفاده کنند. یا اینکه اگر کمی حرفه ای تر باشن نرم افزار خودشون رو از جای دیگه ای هم میتونن بگیرن. هیچ محدودیتی صد البته که نیست. ولی نصب از طریق مخازن نرم افزاری هر توزیعی بسیار بسیار ساده است و حتی نیاز به next هم نداره. از طریق برنامه مخصوصی که برای نصب نرم افزار در هر توزیعی تعبیه شده برنامه مورد نظرتون رو پیدا میکنید و بقیه کارها رو سیستم خودش انجام میده.
مدیریت نرم افزارها
در ویندوز یک نرم افزار تمام چیزهایی که برای اجرا شدن و کار کردن نیاز داره با خودش به همراه داره. اما در لینوکس اینجوری نیست. یک‌سری بسته ها هستند (اصطلاحا کتابخانه یا library) که برای اجرای چند نرم افزار مختلف مشترک هستند. و چندین نرم افزار ممکنه به یک کتابخانه نیاز داشته باشند. بنابراین وقتی یک کتابخانه نصب باشه ممکنه چندین نرم افزار از اون استفاده کنن، و اینجوری حجم نرم افزارها بسیار کمتر از اون چیزیه که در ویندوز میبینین. چون خیلی چیزها مشترک هستند. اما این خودش یه بدیهایی هم داره به نظر من. ممکنه شما یه نرم افزار قدیمی لینوکسی بخواید نصب کنید، اما دیگه کتابخانه های قدیمی جای خودشون رو به نسخه های جدیدتر دادن و دیگه نیستن. بنابراین نرم افزار برای نصب یا اجرا شدن پیام خطا میده که فلان کتابخانه با نسخه شماره فلان رو لازم داره اما نیست. البته این ها راه حل داره و این طور نیست که بی جواب باشه. کافیه یکم بگردید تا کتابخانه مورد نظر اون نرم افزار رو پیدا کنید و نصبش کنید. اما خیالتون راحت باشه که این مشکل هیچ وقت توی برنامه هایی که از مخازن نصب میکنید بوجود نمیاد. چون همه توسط توسعه دهندگان اون توزیع تست شدن و به روز رسانی شدن.
بازی در لینوکس
بازی کردن در لینوکس به اون مفهومی نیست که در ویندوز میبینید. نه اینکه لینوکس توانایی این رو نداره که شرکت های بازی ساز براش بازی تولید کنن. به دلایل بسیاری این بازی ها برای سیستم های دیگه مثل ویندوز و مکینتاش تولید میشن. مثل دلایل اقتصادی، دلایل سیاسی و .... اما باز این به این معنی نیست که نشه توی لینوکس بازی کرد. برای لینوکس هم بازی هایی وجود داره. اما خب حرف زدن در مورد اونها و مقایسه با بازی های ویندوزی مسخره است! ولی با پیشرفت ابزارهای لینوکسی چیزی به نام Steam بوجود اومد و تونست خیلی از بازی های ویندوزی رو توی لینوکس اجرا کنه. و کاربرها تونستن بازیهایی که توی ویندوز میکردن توی لینوکس هم نصب کنن و بازی کنن.
کند نشدن لینوکس
اگه صد سال هم بگذره بدلیل ساختار لینوکس، بخاطر نصب و پاک کردن برنامه های مختلف سیستم عامل شما کند نمیشه. برخلاف ویندوز که اگه یه مدت بگذره و کاری برای پاک سازیش نکنید اینقدر کند میشه که مجبور میشید یه ویندوز جدید بریزید.
بروز رسانی های فوری
هر سیستم عاملی نیاز به بروز رسانی داره. هم برای پیشرفت و اضافه شدن امکانات جدید و هم برای اینکه ایرادات موجود برطرف بشن. سیستم آپدیت شدن ویندوز اینجوریه که هر چند هفته یا چند ماه معمولا یه بروز رسانی از طرف مایکروسافت ارائه میشه و شما میتونید اون رو نصب کنید. ولی سیستم بروز رسانی لینوکس این طوری نیست. اکثر توزیع های معروف که تیم توسعه بهتری دارند اگر نگیم هر روز (که در بیشتر موارد هر روزه) هر هفته تعداد زیادی بروز رسانی برای نرم افزارها و کتابخانه ها ارائه میدن. به همین دلیل اگه شما همیشه بروز رسانی کنید از یک سیستم کم ایراد و بروز برخوردار هستید و لازم نیست برای برطرف شدن ایراد یا جدیدتر شدن لینوکستون هفته ها و ماه ها صبر کنید.
متن‌باز بودن لینوکس
و دیگه اینکه اصل ماجرا! لینوکس متن‌باز است. یعنی چی این اصطلاح متن باز (open source) ؟ یعنی کد برنامه نویسی لینوکس در اختیار همگان هست و هر کسی میتونه این کد رو ببینه. این به درد کاربرهای خونگی شاید بطور مستقیم نخوره. اما غیر مستقیم فایده ی بسیاری داره. اول اینکه توی دنیا آدمهایی هستند که علاقمند به کد هستند و در هر موضوعی در لینوکس که مورد علاقشون باشه کدها و نرم افزارها رو بررسی میکنن. ایرادها و خطاها رو پیدا میکنن و گزارش میدن و حتی برطرف میکنن. برای همین اگر یک ایراد پیدا بشه به سرعت برطرف میشه و شما با بروز رسانی بلافاصله اون موضوع رو برطرف کردید. همچنین باعث میشه لینوکس و نرم افزارهای لینوکسی متن‌باز نتونن بطور مخفیانه کارهای پشت صحنه انجام بدن و مثلا اطلاعات شما رو به جاهای عجیب غریب گزارش بدهند. چون اگه این کار رو میکردند بلافاصله توسط یکی از همین آدم ها کشف و اعلام میشد. اما ویندوز متن‌باز نیست و کسی به کد اون دسترسی نداره. بنابراین همه ی این چیزهایی که در مورد متن باز بودن لینوکس گفتیم در مورد ویندوز صدق نمیکنه. اما متن‌باز بودن فقط این خوبی رو نداره. بلکه به نظر من تاثیری که روی تفکر آدمها میذاره مهم تر از هر چیزیه. وقتی شما بتونید چیزی رو که کس دیگه ای ساخته بررسی کنید و ایراداتش رو بگیرید و این رو به دیگران اعلام کنید (یا حد اقل تماشاگر این رخداد باشید) خود بخود روحیه به اشتراک گذاری علم و دانسته هاتون در شما تقویت میشه. و همین باعث میشه در رشته ای که تحصیل و کار میکنید همیشه بخواهید که چیزهایی رو که بلد هستید به دیگران آموزش بدید. با این کار هم ممکنه راه های بهتری برای کارهاتون پیدا بشه و هم خودتون از دانسته های دیگران استفاده کنید. و این باعث پیشرفت جامعه خواهد شد. جامعه ای که مشتاق یاد دادن و یاد گرفتن باشه یک جامعه پویا و کم ایراده و آدم ها از شعور اجتماعی بهتری برخوردارند. اما جامعه ای که نفع شخصی در اون حرف اول رو بزنه و هر کسی چیزهایی که بلده فقط خودش بلد باشه و نخواد که به دیگران آموزش بده، جامعه ای خواهد بود (که هست) که مدام محتاجه، عقب‌افتاده است، و پیشرفت لاک پشتی داره.
با همه ی این توصیفات، به نظر من خیلی بهتره که ما از سیستم عامل های لینوکس برای زندگی روزمره خودمون استفاده کنیم. چرا که اصلا کار نشدنی ای نیست، هیچ ترسی هم نداره. و کاملا تمام کارهایی که من و شمای کاربر خونگی از یه کامپیوتر میخوایم رو برامون انجام میده.
در مطالب بعدی یکی از توزیع های لینوکسی به نام Manjaro رو برای نصب و استفاده ی یک کاربر خانگی معمولی آموزش میدم.
نکته: قصد من به هیچ وجه مقایسه بین ویندوز و لینوکس و بد گفتن از ویندوز نیست. بنابراین هر نظری که راجع به مقایسه های خصمانه و ناشی از تعصب باشه تایید نخواهد شد. این دسته از مطالب فقط مناسب افرادی است که نمیدونن لینوکس چیه و تازه میخوان قدم به دنیای جدیدی بذارن.
حاصل سر و کله زدن های من با لینوکس